قديم زماني کان وٺي دنيا ۾ ڪيتريون ئي قديم تهذيبون رهيون آهن، پر تاريخ جي ڊگهي سلسلي ۾ ڪيتريون ئي تهذيبون پراسرار طور غائب ٿي ويون آهن. انهن قديم تهذيبن جي گم ٿيڻ اسان کي ڪيترن ئي اڻ حل ٿيل اسرارن سان ڇڏي ويا آهن. انهن اسرارن ۾ نه رڳو تاريخي ۽ ثقافتي ڄاڻ شامل آهي، پر انساني سماج ۽ قدرتي دنيا جا پهلو به شامل آهن. انهن قديم تهذيبن جي گم ٿيڻ جي سببن جو مطالعو ڪري، اسان انساني تاريخ ۽ قدرتي ماحول جي ترقي ۽ تبديلي واري عمل کي بهتر انداز ۾ سمجهي سگهون ٿا. اچو ته ڪجهه انساني تهذيبن تي هڪ نظر وٺون جيڪي اوچتو غائب ٿي ويون آهن!

تصوير @Paul.S

①高棉王国。高棉王国位于现今柬埔寨地区。高棉王国曾经是东南亚最强大的国家之一，其首都吴哥窟是世界上最大的宗教建筑之一。然而，在15世纪中叶，高棉王国突然神秘消失，至今仍是一个谜团。有人认为，高棉王国的消失可能与自然灾害、内部纷争或外敌入侵有关。但具体原因仍需进一步研究。

تصوير @Julian.Y

(2) سنڌ واديءَ جي تهذيب. سنڌ واديءَ جي تهذيب موجوده برصغير هندستان ۾ واقع آهي. سنڌو واديءَ جي تهذيب کي دنيا جي قديم ترين تهذيبن مان شمار ڪيو ويندو آهي، جيڪا تقريبن 1800 ق.م جي آهي. بهرحال 0 ق.م جي لڳ ڀڳ سنڌو واديءَ جي تهذيب به اوچتو ختم ٿي وئي ۽ ان جا سبب به ايترا ئي اڻڄاتل آهن. ڪن عالمن جو خيال آهي ته سنڌو واديءَ جي تهذيب جي گم ٿيڻ جو تعلق موسمي تبديلين، زلزلن، پرڏيهي حملن يا اندروني جهڳڙن سان ٿي سگهي ٿو. بهرحال، خاص سببن کي اڃا تائين وڌيڪ ڳولڻ جي ضرورت آهي.

تصوير @JR.ايڇ

(3) مينوان تهذيب. مينوان تهذيب موجوده ڪريٽ جي جڳهه تي واقع هئي. مينوان تهذيب يورپ جي قديم ترين تهذيبن مان هڪ سمجهي ويندي آهي، جيڪا تقريبن 1450 ق.م. بهرحال، 0 قبل مسيح جي آس پاس، مينوان تهذيب به اوچتو غائب ٿي وئي، ۽ ان جا سبب به ايترا ئي اڻڄاتل آهن. ڪن عالمن جو خيال آهي ته مينوان تهذيب جي غائب ٿيڻ جو تعلق شايد آتش فشاني ڦاٽڻ، زلزلن، پرڏيهي حملن يا اندروني جهڳڙن سان هوندو. بهرحال، خاص سببن کي اڃا تائين وڌيڪ ڳولڻ جي ضرورت آهي.